ახალგაზრდა მკვლევართა ჟურნალი № 10 ოქტომბერი 2021

ტატიანა სიჭინავა

აბსტრაქტი

კოვიდ-19-ის პანდემია მთელი მსოფლიოსთვის უდიდეს გამოწვევად იქცა. მან მოიცვა ცხოვრების ყველა სფერო და ასპექტი, ამავდროულად რადიკალურად შეცვალა თითოეული ადამიანის ყოფა. კოვიდ-19-ით გამოწვეულმა კრიზისმა დააზარალა სახელმწიფოები, მსოფლიო და ეროვნული ეკონომიკა, რიგითი მოქალაქეები. პანდემიამ დიდი დარტყმა მიაყენა საზოგადოების მოწყვლად ჯგუფებს, მათ შორის  იმიგრანტებს და შეუქმნა მათ სამართლებრივი, სოციალურ-ეკონომიკური, ჯანმრთელობის და სხვა სახის მრავალი პრობლემა. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს მთავრობამ პანდემიის საწყის ეტაპზე დროული და შედეგიანი ნაბიჯები გადადგა, მეორე ტალღის შეზღუდვები ზედმეტად მკაცრი აღმოჩნდა, კერძოდ საზღვრების ჩაკეტვამ, ეკონომიკური აქტივობების ხანგრძლივი ვადით შეზღუდვამ და სხვა რეგულაციებმა ქვეყნის მყიფე ეკონომიკა უფრო დაასუსტა, დააზარალა საშუალო და მცირე ბიზნესი, ტურიზმისა და მომსახურების დარგები. რაც აისახა ადგილობრივ შრომით ბაზარზე დასაქმებულ მიგრანტთა ნაწილზე. შედეგად ისინი უცხო ქვეყანაში ფაქტობრივად შემოსავლის გარეშე დარჩნენ. ნაშრომის მიზანია, დავადგინოთ, თუ რა ზეგავლენა იქონია კოვიდ-19-ის პანდემიამ და ამის შედეგად გამკაცრებულმა  საიმიგრაციო პოლიტიკამ შრომითი მიგრანტების მდგომარეობაზე საქართველოში. სტატიაში წარმოდგენილია თბილისსა და ბათუმში დასაქმებული, სხვადასხვა ეროვნების მიგრანტებთან ჩატარებული თვისებრივი კვლევის შედეგები.  კვლევის მიზნიდან და სპეციფიკიდან გამომდინარე უცხო ქვეყნის მოქალაქეები შეირჩა ე.წ. „თოვლის გუნდის“ მეთოდით, რაც მსგავსი სოციალური ქსელების მქონე ჯგუფებთან დასაკავშირებლად საუკეთესო ხერხია და ამავდროულად გვეხმარება დროის მნიშვნელოვნად დაზოგვაში. საქართველოში მცხოვრებ შრომით მიგრანტებთან ჩატარდა 56 პირისპირი სიღრმისეული ინტერვიუ. გამოიკითხა პროექტ „იმუშავე საქართველოდან“ 5 მონაწილე. მიგრანტებთან ჩატარებული კვლევის შედეგად შეგვიძლია განვასხვაოთ პანდემიის მიერ ყველაზე მეტად დაზარალებული მიგრანტთა ჯგუფები. მათ მიეკუთვნებიან ადგილობრივ შრომით ბაზარზე ტურიზმისა და მომსახურების დარგებში დასაქმებული და ნაკლებად კვალიფიციურ სამუშაოებზე მყოფი ადამიანები. კვლევის ძირითადი მიგნება არის ის, რომ ნაკლებად ეფექტიანმა სამთავრობო პოლიტიკამ პანდემიის პერიოდში მნიშვნელოვნად შეაფერხა მიგრანტთა ინტეგრაციის პროცესი. განსაკუთრებულ გამოწვევას კოვიდის დროს შრომითი მიგრანტებისთვის სამართლებრივი სტატუსის შენარჩუნება წარმოადგენდა, რასაც დაემატა სოციალურ-ეკონომიკური გამოწვევები, ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის პრობლემა და ჯანდაცვის სისტემის სერვისებზე წვდომის შეზღუდვა, რაც პანდემიის პირობებში სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს შეფერხებული მუშაობითა და ჯანდაცვის სისტემაზე დიდი დატვირთვით იყო განპირობებული.

საკვანძო სიტყვები: შრომითი მიგრანტები, კოვიდ-19-ის პანდემია, მიგრანტების ინტეგრაცია.

Abstract

The Covid-19 pandemic has become the biggest challenge for the whole world. It encompassed all spheres and aspects of life, at the same time radically changing the existence of each human being. The crisis caused by Covid-19 has affected states, the world and national economies, and ordinary citizens. The pandemic has dealt a blow to vulnerable groups in society, including immigrants, and has created many legal, socio-economic, health, and other problems. Although the Georgian government took effective steps-in the early stages of the pandemic, the second wave of restrictions proved too severe, with border closures, long-term restrictions on economic activity, and other regulations weakening the country's fragile economy, hurting medium and small businesses, tourism, and service sector. All of that affected the migrants employed in the local labour market. As a result, they were left with no income in a foreign country. This paper aims to determine the impact of the Covid-19 pandemic and the consequent tightening of immigration policies on the situation of labour migrants in Georgia. The article presents the results of qualitative research conducted with migrants of different nationalities employed in Tbilisi and Batumi. Based on the purpose and specifics of the research foreign citizens were selected using the "snowball sampling" method, which is the best way to connect with groups with similar social networks, and at the same time, helps us to save a lot of time. The 56 face-to-face interviews were conducted with labour migrants living in Georgia. 5 Participants of the project "Work from Georgia" were also interviewed. As a result of research conducted with migrants, we can distinguish the groups of migrants most affected by the pandemic. These include people employed in the local labour market in tourism and services and those with less-skilled jobs. The main finding of the study is that less effective government policies during the pandemic period significantly hampered the integration process of migrants. A particular challenge for immigrants during Covid-19 was the maintenance of legal status that was compounded by socio-economic challenges, restrictions on access to information and healthcare services due to the pandemic work of the Public Service Development Agency and the heavy workload on the health care system.

Keywords: Labor Migrants, Covid-19 Pandemic, Integration of Migrants.

 

შესავალი

კოვიდ-19-ის პანდემიამ კაცობრიობის ცხოვრება რადიკალურად შეცვალა. 2021 წლის 1 სექტემბრის მონაცემებით, მსოფლიოში კოვიდ-19-ით ინფიცირების 219 მილიონზე მეტი შემთხვევაა რეგისტრირებული, ხოლო 4,5 მილიონზე მეტი ადამიანი დაიღუპა (Worldometer, 2021). ვირუსის გავრცელების საწყის ეტაპზე ინფიცირებისა და სიკვდილიანობის მაღალი მაჩვენებლებით გამოირჩეოდა ევროპის ქვეყნები, განსაკუთრებით კი იტალია, საფრანგეთი, ესპანეთი და ა.შ. (Dijkstra, 2022).

პანდემიამ ადამიანის საქმიანობის ნებისმიერი სფერო დააზარალა. სახელმწიფოებში დაწესებული შეზღუდვების შედეგად დაიწყო ეკონომიკური კრიზისი, შეფერხდა სოციალურ-ეკონომიკური სექტორის განვითარება. კოვიდ-19-მა და მისგან გამოწვეულმა საკარანტინო ზომებმა შეზღუდა საერთაშორისო მიგრაციული ნაკადი. პანდემიის პირველ წელს მსოფლიოში დაფიქსირდა მოგზაურობის შეზღუდვისა და სახელმწიფო საზღვრების ჩაკეტვის დაახლოებით 111,000 შემთხვევა (ООН, 2020). სტატისტიკური მონაცემები აჩვენებს, რომ  2020 წლის პირველ ნახევარში ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის წევრ ქვეყნებში მიგრაცია 46%-ით შემცირდა, რაც ისტორიულად ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია (OECD, 2020).

განსაკუთრებით ნეგატიური გავლენა პანდემიამ მიგრანტებზე, კერძოდ - შრომით მიგრანტებსა და მათი ოჯახის წევრებზე იქონია. ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) მიერ გამოქვეყნებული ანგარიშის მიხედვით (OECD, 2021) მიგრანტებმა, მოსახლეობის სხვა ჯგუფებთან შედარებით,  უფრო მწვავედ იგრძნეს პანდემიის უარყოფითი ეკონომიკური გავლენა. დღეს მსოფლიოში დაახლოებით 164 მილიონი შრომითი მიგრანტია, რაც მსოფლიო შრომითი ძალის 4,7%-ს შეადგენს (International labour organization, 2020). მათ ეკონომიკის ყველა სექტორში ვხვდებით და უმეტესობა დასაქმებულია ისეთ სფეროში, სადაც ბევრია დაბალანაზღაურებადი, დროებითი, არაფორმალური ან დაუცველი (არაუსაფრთხო) სამსახური, რომელიც გამოირჩევა შრომითი უფლებებისა და სოციალური დაცვის არარსებობით. არაფორმალურ პირობებში მომუშავე მიგრანტები (ეს განსაკუთრებით ეხება არალეგალურ მიგრანტებს) ექსპლუატაციისა და სიღარიბის რისკების წინაშე აღმოჩნდნენ, ამასთანავე, ხშირ შემთხვევაში, მათ არ აქვთ ჯანდაცვის სისტემასთან წვდომა და პანდემიის პერიოდში სახელმწიფოს მიერ დადგენილი აუცილებელი სამედიცინო დახმარების გარეშე რჩებიან  (FAO, 2020).

მიგრანტთა დიდი ნაწილი ჯერ კიდევ პანდემიამდე იყო დასაქმებული მცირე ბიზნესში, განსაკუთრებით ვაჭრობის, ტურიზმისა და სასტუმრო ბიზნესის სფეროებში. ეკონომიკის აღნიშნული სექტორების მდგომარეობა პანდემიამ განსაკუთრებულად დააზარალა. მრავალი მცირე და საშუალო საწარმოს არსებობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგა. ევროკავშირის ტერიტორიაზე არსებული სასტუმროების ბიზნესში დასაქმებულთა მეოთხედი მესამე მსოფლიოს ქვეყნებიდან ჩამოსულ მიგრანტებზე მოდის. მათი უმრავლესობა მოკლევადიანი კონტრაქტებით მუშაობს, ამიტომ, პირველ რიგში სწორედ ისინი დარჩნენ სამსახურის გარეშე  (Хассельбах & Шаталин, 2020).

პანდემიის პერიოდში შრომითი მიგრანტები ისეთი პრობლემების წინაშე აღმოჩნდნენ, როგორებიცაა: ანაზღაურების შემცირება, სამუშაო პირობების გაუარესება, სამუშაოს დაკარგვა, ჯანდაცვის სისტემასთან წვდომის არარსებობა, ინფიცირების შემთხვევაში სათანადო სამედიცინო დახმარების მიღებასთან დაკავშირებული სირთულეები. მათზე არ გავრცელდა კოვიდ 19-ის უარყოფითი შედეგების წინააღმდეგ მიმართული პოლიტიკის ისეთი ზომები, როგორებიცაა ხელფასის სუბსიდირება, უმუშევრობის შეღავათები, სოციალური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, სოციალური დაცვა და ჯანდაცვის პროგრამები. საზღვრების ჩაკეტვისა და იზოლაციის მკაცრი ზომების გამო, მრავალმა მიგრანტმა შინ დაბრუნების ან დროებით ჩასვლის შესაძლებლობა დაკარგა, ხოლო მათ, ვინც ეს მოახერხა, ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ვეღარ შეძლო მიმღებ სახელმწიფოში დაბრუნება  (ILO, 2020). რთულ ვითარებაში აღმოჩნდნენ ფულადი გზავნილების გარეშე დარჩენილი მიგრანტთა ოჯახები, ხოლო თავად უცხოელები მიგრანტოფობიის რისკის წინაშეც კი დადგნენ, რამაც თავი იჩინა პანდემიის პირველ ეტაპზე. რიგ ქვეყნებში კოვიდის გავრცელება საერთაშორისო მოგზაურობასთან იყო დაკავშირებული, შესაბამისად, ამ პერიოდში ჩამოსული მოგზაურების და ზოგადად უცხოელების მიმართ დამოკიდებულება უარყოფითად შეიცვალა. 

საქართველოში კორონავირუსის პირველი შემთხვევა 2020 წლის 26 თებერვალს დაფიქსირდა (საქართველოს მთავრობა, 2020). ჩვენი ქვეყანა პანდემიის პირველ ტალღას (მარტი-აპრილი, 2020 წ.) კარგად მართული და კოორდინირებული მოქმედებებით დახვდა, კერძოდ, ეპიდემიოლოგიური გზით გავრცელების პრევენცია, შეზღუდვა, მეთვალყურეობა (Gogsadze et, al 2021). საზღვარი ჩაიკეტა ნებისმიერი ქვეყნის მოქალაქისათვის. საქართველოს ტერიტორიაზე შეჩერდა ყველა სავაჭრო ობიექტის (სასურსათო მაღაზიების, სააფთიაქო ქსელის, ბენზინგასამართი სადგურების, საბანკო და საფოსტო გზავნილების ქსელის გარდა) მუშაობა  (საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველო, 2020). 2020 წლის 21 მარტს ქვეყანაში საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა (საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანება#1, 2020). 30 მარტს კი შემოიღეს „ფაქტობრივი საყოველთაო კარანტინი“ და „კომენდანტის საათი“ (საქართველოს მთავრობა, 2020). კარანტინის პირობებში შეჩერდა როგორც მუნიციპალური, ასევე საქალაქთაშორისო საზოგადოებრივი ტრანსპორტით გადაადგილება. მიგრაციული პროცესების გამკაცრების პარალელურად გაიზარდა ფასები და მოხდა ინფლაცია. ამან კიდევ უფრო გაართულა მიგრანტთა მდგომარეობა. მიუხედავად იმისა, რომ პანდემიის გავრცელების პირველ ეტაპზე საქართველოში, სხვა სახელმწიფოებთან შედარებით, უკეთესი ეპიდსიტუაცია იყო, პანდემიის თანმდევი ეკონომიკური შედეგები ძალიან მძიმე ტვირთად დააწვა აქ მცხოვრებ და დასაქმებულ უცხო ქვეყნის მოქალაქეებს. ბევრმა მათგანმა სამსახური დაკარგა ან ონლაინ მუშაობის რეჟიმზე გადავიდა. ნაწილმა ამ რთულ პერიოდში სამშობლოში დაბრუნება ვერ შეძლო ან პირიქით, დროებით სამშობლოში წასულმა საქართველოში უკან შემოსვლა ვეღარ მოახერხა. უცხოელთა ნაწილი საარსებო სახსრების გარეშე დარჩა. ისინი, ვისაც მცირე ბიზნესი ჰქონდა, იჯარის ხარჯებს ვერ ფარავდა და დაქირავებულ პერსონალს ჯამაგირს ვერ უხდიდა.  

სტატია აფასებს პანდემიისა და მის შედეგად გამკაცრებული საიმიგრაციო პოლიტიკის გავლენას საქართველოში მცხოვრებ შრომით მიგრანტებზე.   

თეორიული ჩარჩო

მიგრაცია საკმაოდ რთული სოციალური ფენომენია, რომლის მხოლოდ ერთი თეორიით ახსნა შეუძლებელია. არსებობს განსხვავებული მიდგომები აღნიშნული მოვლენის შესასწავლად. სტატიაში განხილულია სამი ძირითადი თეორია, რომელიც ყველაზე უკეთ ერგება არსებულ რეალობას. საერთაშორისო მიგრაციის უძველესი და ყველაზე ცნობილი მიგრაციის ნეოკლასიკური  თეორია შეიქმნა ეკონომიკური განვითარების პროცესში შრომითი მიგრაციის ასახსნელად. ამ თეორიის მიხედვით, მიგრაცია აიხსნება  შრომით ბაზარზე  არსებული საშემოსავლო სხვაობით. მას წარმართავს გეოგრაფიული სხვაობებით განპირობებული შრომითი ძალის მიწოდება/მოთხოვნის ფაქტორი. ეს იწვევს ხელფასებს შორის სხვაობას შრომითი რესურსით მდიდარ და მის საწინააღმდეგოდ კაპიტალით მდიდარ ქვეყნებს შორის. ნეოკლასიკური მიდგომის ცენტრალური არგუმენტი სწორედ რომ ხელფასებზე კონცენტრირდება. ის ხედავს პირდაპირ კავშირს ხელფასებს შორის არსებულ სხვაობასა და მიგრაციულ ნაკადებს შორის  ( Massey et al, 1993). დადგენილია, რომ ხელფასებს შორის სხვაობა უნდა იყოს 30%-ზე მეტი, რათა მიგრაციდან მიღებულმა სარგებელმა გადაფაროს მისი ხარჯები (Mansoor & Quillin, 2006).

ნეოკლასიკური თეორიის მაკროდონე (მიგრაცია, როგორც  სხვადასხვა ქვეყნების შრომით ბაზრებს შორის არებული სხვაობის შედეგი) შეიძლება ტრანსფორმირდეს მიკრო დონედ, რომელშიც წამყვანი ადგილი უკავია პირის ინდივიდუალურ გადაწყვეტილებას მიგრაციის შესახებ. იგი შემოთავაზებული იყო სჯაადსტადის (Sjaadstad) მიერ 1962 წელს და ეწოდა ადამიანური კაპიტალის თეორია. იგი ამდიდრებს ნეოკლასიკურ თეორიას ინდივიდის სოციალურ-დემოგრაფიული მახასიათებლების დამატებით (Bauer & Zimmermann, 1999). აღნიშნული ანალიზის დროს ყურადღების ცენტრს წარმოადგენს ინდივიდი, რომელიც მიგრირებს თავისი სარგებელისა და მიღწევების მაქსიმიზაციის მიზნით (Bonin, Holier et al, 2008).

კიდევ ერთი თეორიაა მიგრაციის ახალი ეკონომიკური თეორია, რომელიც უპირისპირდება ნეოკლასიკური თეორიის ძირითად დებულებებს. თუკი ნეოკლასიკური თეორიის ცენტრს წარმოადგენს ინდივიდი, რომელიც დამოუკიდებლად იღებს გადაწყვეტილებას, ახალი ეკონომიკური თეორიის შემთხვევაში, გადაწყვეტილების მიღებისას პრიორიტეტი ენიჭება ოჯახს ან შინამეურნეობას (Stark, 1991). მეტიც – მიგრანტთა გადაწყვეტილებებზე გავლენას ახდენს რიგი ფაქტორები, მათ შორის თავიანთ ქვეყანაში არსებული ვითარება. მიგრანტთა გადაწყვეტილება არ ეფუძნება მხოლოდ პირად სარგებელს, არამედ წარმოადგენს ქვეყანაში ან შინამეურნეობაში არსებულ რისკებზე საპასუხო რეაქციას (Massey et al, 1998).

ახალი ეკონომიკური თეორიის მიმდევრები ამტკიცებენ, რომ შინამეურნეობები უცხოეთში გზავნიან თავიანთი ოჯახის წევრებს არა მხოლოდ ზოგადად შემოსავლის  გასაუმჯობესებლად, არამედ სხვა შინამეურნეობებთან შედარებით შემოსავლის გასაზრდელად და, შესაბამისად, მათი შედარებითი დეპრივაციის შესამცირებლად ზოგიერთ ჯგუფთან შედარებით (Stark, 1991).

მიგრაციის ქსელის თეორიის მეშვეობით შეგვიძლია იმის ანალიზი, თუ რატომ და როგორ ჩამოდიან შრომითი მიგრანტები საქართველოში. მიგრანტთა ქსელები პიროვნებათშორისი კავშირებია, რომლებიც აერთიანებს მიგრანტებს, ყოფილ მიგრანტებსა და არამიგრანტებს წარმოშობისა და დანიშნულების ადგილებში ნათესაური კავშირის, მეგობრობის და საერთო წარმომშობი საზოგადოების მეშვეობით. ეს კავშირები ხელს უწყობს საერთაშორისო მობილობის ალბათობას, რადგან ამცირებს გადაადგილების ხარჯებსა და რისკებს და ზრდის მიგრაციით მოსალოდნელ მატერიალურ მოგებას. ქსელური კავშირები წარმოადგენს სოციალური კაპიტალის ისეთ ფორმას, რომლის საშუალებითაც ადამიანებს შეუძლიათ დასაქმდნენ საზღვარგარეთ (Arango, 2004). მიგრანტთა ქსელები ნათლად გვიჩვენებს, თუ რატომ გრძელდება მიგრაცია მაშინაც კი, როდესაც ხელფასების სხვაობა ან დასაქმების პოლიტიკა არ არსებობს (Dustmann & Glitz, 2005). მიგრანტთა დიდი ნაწილი საქართველოში პირველად სწორედ იმ ახლობელთან ვიზიტით ჩამოვიდა, რომლისგანაც შეიტყო ან მიიღო რჩევა მიგრაციასთან დაკავშირებით. იგივე შეიძლება ითქვას დასაქმების მაძიებელ მიგრანტებზეც, რომლებიც სოციალური კავშირების წყალობით ჩამოვიდნენ და დასაქმდნენ. 

აღნიშნული მოძღვრებები წარმოადგენს თანამედროვე შრომითი მიგრაციის ამხსნელ ძირითად და ყველაზე გავლენიან  თეორიებს, რომლებიც ნათლად ასახავს მიგრაციის მოტივებს განსხვავებული პერსპექტივიდან და სხვადასხვა დონეზე აანალიზებს საერთაშორისო მიგრაციაზე მოქმედ ფაქტორებს. მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს სხვა მრავალი მიგრაციული მოძღვრება, აღნიშნულ სტატიაში ისინი განხილული არ იქნება, რადგან ნეოკლასიკური, ახალი ეკონომიკური და მიგრაციის ქსელის თეორიები ყველაზე უკეთ ერგება კვლევის სპეციფიკასა და საქართველოში არსებულ მდგომარეობას.

მიგრაცია კომპლექსური სოციალური ფენომენია, რომელსაც თან სდევს იმიგრანტთა ახალ გარემოსთან შეგუების ხანგრძლივი პროცესი. არ არსებობს ტერმინ ინტეგრაციის არც ერთიანი სამართლებრივი ცნება და არც ერთიანი თეორია. ამ სოციალური ფენომენის აღსაწერად იყენებენ ტერმინთა მრავალფეროვნებას, რომელთაც მსგავსი მნიშვნელობა აქვს: ადაპტაცია, აკულტურაცია, ასიმილაცია, ინტეგრაცია. ამ უკანასკნელს უფრო ხშირად შეხვდებით ევროპულ ლიტერატურაში, ხოლო ამერიკელი მკვლევრები ტერმინ „ასიმილაციას“ ანიჭებენ უპირატესობას (Heath & Schneider, 2021). ყველაზე უკეთ მიგრანტთა ინტეგრაციის განმარტება ჩამოაყალიბა რინუს პენინქსმა: ინტეგრაცია არის იმიგრანტთა საზოგადოებაში მიღების პროცესი (Penninx, 2003). ევროპელი იმიგრანტების ადაპტაციის პირველ კვლევას წარმოადგენდა უილიამ თომასისა და ფლორიან ზნანიეცკის ნაშრომი „პოლონელი გლეხი ევროპასა და ამერიკაში“. აშშ-ში პოლონელი იმიგრანტების ბიოგრაფიულ მასალებზე დაყრდნობით ავტორებმა მიგრაციის მიზეზები და მექანიზმები  შეისწავლეს (Thomas, Znaniecki 1996). ჯონ ბერის აზრით,  ადაპტაციის დროს იმიგრანტი თავისი კულტურის შენარჩუნებით ეგუება ახალ კულტურას შემდეგი ოთხი სტრატეგიიდან ერთის გამოყენებით: ასიმილაცია (assimilation); ინტეგრაცია (integration); განცალკევება (seperation) და მარგინალიზაცია (marginalization) (Berry, 1980).

ასიმილაცია ხდება მაშინ, როდესაც ადამიანები შორდებიან თავიანთ კულტურას, ტრადიციებს, ღირებულებებს და უფრო ფართო/დიდი საზოგადოების კულტურას ითვისებენ. ინტეგრაცია არის მიგრანტების ჩართვა მასპინძელ საზოგადოებაში მათი კულტურის ზოგიერთი ელემენტის შენარჩუნებით. ინტეგრაცია არ ნიშნავს „მშობლიური“ კულტურის სავალდებულო დაკარგვას. განცალკევება ან სეპარაცია/სეგრეგაცია  ხდება მაშინ, როდესაც მიგრანტთა ჯგუფები განცალკევდება, რადგან დომინანტური კულტურა უწესებს მათ ქცევის ნიმუშებს, რათა თავისი ადგილი მიუჩინოს „სხვებს“. განცალკევება თავად ჯგუფის არჩევანია. ისინი ინარჩუნებენ თავიანთ ტრადიციებს ყოველდღიურ ცხოვრებაში დომინანტური საზოგადოების გარეთ და არსებობენ იზოლირებულად (სეპარატისტული მოძრაობები). მარგინალიზაცია ნიშნავს იდენტობის დაკარგვას, დაბნეულობას და სტრესს პიროვნულ დონეზე, გაუცხოების გრძნობას. ჯგუფი კარგავს კონტაქტს როგორც საკუთარ კულტურასთან, ასევე უმრავლესობის კულტურასთან. შესაძლებელია  საზოგადოების წინააღმდეგ მიმართული ქმედებები (Berry, 1980).

ინტეგრაცია შეიძლება გავიგოთ, როგორც მოცემულ საზოგადოებაში ახალმოსულთა დასახლების პროცესი, კერძოდ ახალჩამოსულთა ურთიერთქმედება მასპინძელ საზოგადოებასთან და შემდგომი სოციალური ცვლილებები.

ამასთანავე ინტეგრაცია გულისხმობს პასუხისმგებლობას, ადამიანთა უფლებების პატივისცემას, ეფექტიანი მმართველობის უზრუნველყოფას და ეს ყოველივე უკავშირდება ნებისმიერი პლურალისტური საზოგადოების ყოფას. მრავალფეროვან საზოგადოებებში ინტეგრაციული პროცესების ძირითადი მიმართულებები მოცემულია „ლუბლიანას დოკუმენტში“ (ეუთო, 2012).

გარდა ამისა, ინტეგრაცია მოითხოვს მიგრანტის მხრიდან მიმღები სახელმწიფოსა და მისი საზოგადოებისადმი ლოიალობას. ინტეგრაცია წარმატებულია, თუ საზოგადოების ყველა წევრი  ავლენს პატივისცემას ინსტიტუციებისადმი. ინტეგრაცია ხელს უწყობს მრავალფეროვანი საზოგადოების ყველა წევრის ეფექტიან მონაწილეობას ეკონომიკურ, პოლიტიკურ, სოციალურ და კულტურულ ცხოვრებაში და საერთო, ინკლუზიური გრძნობის განცდას.

ჰეკმანი  ინტეგრაციის პროცესის ოთხ დონეს გვთავაზობს: სტრუქტურული ინტეგრაცია (Structural integration)  - ჩამოსული პირების მდგომარეობა მიმღები ქვეყნის ძირითად ინსტიტუტებში (შრომითი ბაზარი, ეკონომიკა, განათლება და სხვ)კულტურული ინტეგრაცია (Cultural integration), - მიმღები ქვეყნის კულტურისა და ცხოვრების წესის ათვისება. განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს ენას, ვინაიდან იგი ინტეგრაციის სხვა საშუალებებს  უზრუნველყოფს.ინტერაქტიური ინტეგრაცია (Interactive integration) - მიგრანტთა მონაწილეობა და მიღება მასპინძელი საზოგადოების სოციალურ ქსელებში. მის ტიპიურ ინდიკატორებად შეგვიძლია განვიხილოთ: მეგობრობა, კლუბებისა და ორგანიზაციების წევრობა და უფრო მაღალ დონეზე რომანტიკული პარტნიორობა და ქორწინება. იდენტიფიკაციური ინტეგრაცია (Identificational integration)  -  უფრო გვიან ეტაპებზე ვითარდება და ეფუძნება წინა სამ განზომილებას. იგი წარმოადგენს იმ მდგომარეობას, როდესაც ახალჩამოსული საკუთარ თავს აღიქვამს არა მხოლოდ როგორც მიგრანტად მიმღები ქვეყნის სოციალურ სისტემაში, არამედ განიცდის კოლექტიური კუთვნილების გრძნობას მასპინძელ საზოგადოებასთან და კულტურასთან (Heckmann, 2005).

კრიტიკოსთა აზრით ჰეკმანის მოდელი ყურადღების მიღმა ტოვებს მიმღები საზოგადოების არაერთგვაროვნებას და მიგრანტის წინაშე არსებულ ისეთ გამოწვევას, როგორიცაა ორმაგი ინტეგრაციული გამოწვევა, კერძოდ მიგრანტს რეალურად ინტეგრაცია უწევს არა მხოლოდ მიმღები ქვეყნის საზოგადოებაში, არამედ ეთნიკურ/იმიგრანტთა თემშიც, რომლის დახმარებითაც მან შეიძლება იპოვოს სამსახური (King & Lulle, 2016).

ზოგადად ინტეგრაციის პროცესისა და ინტეგრაციული პოლიტიკის გასაგებად გამოიყენება მარტივი ტიპოლოგია, რომელიც ემყარება მოქალაქეობის კონცეფციას, კერძოდ კი მის  სამ განზომილებას: სამართლებრივ-პოლიტიკური, სოციალურ-ეკონომიკურ და კულტურულ-რელიგიური განზომილება (Penninx, Garcés-Mascareñas, 2016).

სამართლებრივ-პოლიტიკური განზომილება მოიცავს ბინადრობას, პოლიტიკურ უფლებებს და სტატუსს. აქ მთავარი საკითხია, თუ რამდენად განიხილება იმიგრანტი პოლიტიკური საზოგადოების სრულუფლებიან წევრად.

სოციალურ-ეკონომიკური განზომილება გულისხმობს მიგრანტთა სოციალურ და ეკონომიკურ მდგომარეობას, განურჩევლად მათი მოქალაქეობისა. აღნიშნული განზომილების ფარგლებში, იმიგრანტთა ვითარების შესაფასებლად შეიძლება გაანალიზდეს იმიგრანტთა ხელმისაწვდომობა და მონაწილეობა ნებისმიერი ბინადარისთვის მნიშვნელოვან სფეროებში. აქვთ მათ თანაბარი წვდომა ინსტიტუციურ დაწესებულებებთან სამსახურის მოძიების, განსახლების, განათლების მიღებისა და ჯანდაცვის სერვისებით სარგებლობისთვის? რამდენად სარგებლობენ ისინი ამ საშუალებებით?         

კულტურულ-რელიგიური განზომილება ეხება იმიგრანტებისა და მიმღები საზოგადოების აღქმებისა და პრაქტიკის სფეროს, ისევე როგორც მათ საპასუხო რეაქციას განსხვავებულობასა და მრავალფეროვნებაზე.

ეს სამი განზომილება ერთმანეთისგან სრულიად დამოუკიდებელი არ არის. სამართლებრივ-პოლიტიკურმა განზომილებამ შესაძლოა განაპირობოს სოციალურ-ეკონომიკური და კულტურულ-რელიგიური მახასიათებლები (Penninx, 2019). თუმცა ამტკიცებენ (მაგ., Entzinger, Biezeveld, 2003), რომ მიგრანტების ინტეგრაციის აღნიშნული სამი განზომილების გარდა, არსებობს კიდევ ერთი: მიმღები საზოგადოებების დამოკიდებულება.  მიმაჩნია, რომ ეს უკანასკნელი არის არა დამოუკიდებელი მოცემულობა, არამედ განხილული მახასიათებლების შემადგენელი ნაწილი.

ამრიგად, წარმატებული ინტეგრაციული პროცესის გაზომვა რთულია, რადგან ის მრავალშრიანია და მოიცავს მიგრანტების გამოცდილების ყველა სფეროს, დაწყებული განათლებითა და დაბინავებით, დამთავრებული პოლიტიკური მონაწილეობითა და სამოქალაქო ჩართულობით (Gallagher, 2018).

ინტეგრაციული პოლიტიკის მნიშვნელოვანი ნაწილია მოქალაქეობა, ვინაიდან იგი ინტეგრაციის მნიშვნელოვან ელემენტს წარმოადგენს და ხელს უწყობს პირის სოციალურ და ეკონომიკურ ცხოვრებაში ჩართულობას და მასპინძელი საზოგადოებისადმი მიკუთვნებულობის შეგრძნებას ამძაფრებს, შესაბამისად ის ხელს უწყობს მიმღებ საზოგადოებაში ინტეგრაციას. მოქალაქეობის, როგორც თანამედროვე ფენომენის კვლევა 1980-იანი წლებიდან იწყება. რა თქმა უნდა, მეცნიერები  აღნიშნული საკითხით ბევრად უფრო ადრე ინტერესდებოდნენ და უკვე მე-20 საუკუნის 50-60-იან წლებში იქმნებოდა აღნიშნული დარგის კლასიკური მაგალითები (Bendix, 1964; Marshall, 1950; Rokkan, 1961). მოქალაქეობა თავდაპირველად ასოცირდებოდა იმ პრივილეგიებთან, რომლებიც ენიჭებოდა პოლიტიკური თემის წევრებს და ავალდებულებდა მათ ჩართულიყვნენ საზოგადოებრივ საქმეებში, მონაწილეობა მიეღოთ საჯარო განხილვებში და ზოგადი გადაწყვეტილებების მიღებაში.

მოგვიანებით მოქალაქეობის იდეა გაფართოვდა (Bellamy, 2008) და მოიცვა შემდეგი ასპექტები:

• გარკვეული პოლიტიკური საზოგადოების წევრობა;
• პოლიტიკური თემის წევრობით მიღებული უფლებები და მათი მატერიალური უზრუნველყოფა;
•  თემის ცხოვრების განმსაზღვრელ პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და კულტურულ პროცესებში, მონაწილეობა.

აღნიშნული ელემენტები ერთმანეთისგან განუყოფელია. ისინი ქმნის აუცილებელ კონტექსტს დემოკრატიული ცხოვრებისა და  ადამიანთა გაერთიანებების  კეთილდღეობისთვის. მოქალაქეობის ამ სამ ძირითად მდგენელს შორის პირველ ადგილზე, რა თქმა უნდა, არის წევრობა, რომელიც პასუხობს შეკითხვას, ვინ არის მოქალაქე?  (Дмитриев, 2014).

მოქალაქეობის ფენომენს მარშალი 3 ტიპის უფლებას უკავშირებს: სამოქალაქო, პოლიტიკურ და სოცუალურ უფლებებს (Marshall, 1949. გვ. 10–11). მარშალის თეზისის მთავარი კრიტიკა ის არის, რომ მან სამოქალაქო უფლებების გავრცელების ევოლუციური მოდელი ბრიტანულ ისტორიულ და სოციალურ გამოცდილებას დააფუძნა. ამავდროულად სათანადო ყურადღება არ მიაქცია გეოპოლიტიკურ და პოლიტიკურ ფაქტორებს (Mann, 1988).

21-ე საუკუნეში მოქალაქეობა, როგორც ინტეგრაციის უმაღლესი ფორმა საზოგადოების ახალ წევრებს ისეთ ფორმალურ უფლებებს ანიჭებს, როგორებიცაა სრული ხელმისაწვდომობა საჯარო შეღავათებზე, ხმის მიცემის უფლება, დეპორტაციისგან დაცვა და საჯარო თანამდებობაზე კენჭისყრის უფლება. თუმცა მას ასევე აქვს მნიშვნელოვანი სიმბოლური დატვირთვა - ფარული ფუნქცია, მოქალაქეობა ეხმარება ჩამოსულ პირებს მიმღები ქვეყნისადმი მიკუთვნებულობის გრძნობის განმტკიცებაში და ამ გზით შეიძლება იყოს მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი იმიგრანტების ინტეგრაციისთვის.

 

 

 

კვლევის მეთოდოლოგია

ნაშრომის საკვლევი კითხვა მდგომარეობს შემდგომში: როგორ შეცვალა კოვიდ-19-ის პანდემიამ და ამის შედეგად გამკაცრებულმა  საიმიგრაციო პოლიტიკამ შრომითი მიგრანტების მდგომარეობა საქართველოში? 

კვლევის ძირითადი ამოცანებია:

• არსებული სახელმწიფო პოლიტიკის და იმ სამთავრობო ღონისძიებების დახასიათება, რომლებიც გატარდა პანდემიის პერიოდში;
• იმ გამოწვევების დადგენა, რომელთა წინაშეც აღმოჩნდნენ საქართველოში მცხოვრები შრომითი მიგრანტები უკანასკნელი 1-1,5 წლის განმავლობაში;
• განსხვავებული სამართლებრივი სტატუსის მქონე პირთა მდგომარეობის ანალიზი კოვიდ 19-ის დროს;
• პანდემიის დროს თბილისსა და ბათუმში მცხოვრებ მიგრანტთა ვითარების შესწავლა და შედარება;

სტატიაში გამოყენებულია კვლევის ძირითადი მეთოდები:

• სიღრმისეული ინტერვიუები, რომლებიც ჩატარდა საქართველოს ორ მსხვილ ქალაქში – თბილისსა და ბათუმში – მცხოვრებ შრომით მიგრანტებთან;
• დოკუმენტების ანალიზი - აღნიშნული მეთოდით დამუშავდა საქართველოს დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის (NCDC), საქართველოს მთავრობის (StopCov.ge), საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის (საქსტატი) და საერთაშორისო ორგანიზაციების სტატისტიკური და სხვა სახის მასალები;

თვისებრივი კვლევა ჩატარდა 2021 წელს თბილისსა და ბათუმში, წინასწარ მომზადებული ნახევრად სტრუქტურირებული კითხვარის საფუძველზე. ქალაქები შეირჩა მიგრანტთა რაოდენობის მიხედვით, სწორედ ამ ორ ქალაქშია თავმოყრილი ყველაზე მეტი მიგრანტი, რაც აიხსნება თბილისისა და ბათუმის ეკონომიკური შესაძლებლობებით, სწორედ მათზე მოდის ქვეყნის მშპ-ის უდიდესი წილი (საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, 2019), ვინაიდან თბილისი  ქვეყნის დედაქალაქი, ეკონომიკური, პოლიტიკური და კულტურული ცენტრია, ხოლო ბათუმი სიდიდით მეორე, აგრეთვე სწრაფად მზარდი, სატრანსპორტო და ტურისტული ქალაქია. ჯამში, ორივე ქალაქში ერთად, ჩატარდა ინდივიდუალური სიღრმისეული ნახევრად სტრუქტურირებული ინტერვიუ ეკონომიკის სხვადასხვა სექტორში მომუშავე, განსხვავებული სამართლებრივი სტატუსისა და მოქალაქეობის 56 შრომით მიგრანტთან. რესპონდენტთა ასეთი მრავალფეროვნება უკეთ წარმოაჩენს პანდემიის გავლენას მიგრანტთა მრავალგვარ ჯგუფებზე. იქიდან გამომდინარე, რომ მიგრანტები ხასიათდებიან სოციალური კავშირებით, კვლევის საწყის ეტაპზე დაიგეგმა „თოვლის გუნდის“ შერჩევის დიზაინის გამოყენება. ეს მეთოდი გამოსადეგია ჩაკეტილ ჯგუფებთან დასაკავშირებლად. ვინაიდან არ არსებობს მიგრანტთა ერთიანი მონაცემების ბაზა და მათთან დაკავშირება არ არის მარტივი, შერჩევის აღნიშნული მეთოდი საუკეთესოა აღნიშნული ჯგუფისადმი წვდომის მოსაპოვებლად. ამავდროულად იგი წარმოაჩენს მიგრანტთა ინფორმირებულობის დონეს. გამოკითხულთა ასაკი: 20-71 წელია. თბილისსა და ბათუმში მცხოვრები შრომითი მიგრანტების საშუალო ასაკი კი 37-38 წელი. მიღებული შედეგები გაანალიზდა ქვეყანაში მიმდინარე პროცესების კონტექსტში. პანდემიის პერიოდში მიგრანტთა გარკვეული ნაწილი ადგილობრივებთან შედარებით, არასახარბიელო მდგომარეობაში აღმოჩნდა, მათ ჰქონდათ მეტი ან ისეთივე ხარჯი, როგორიც ადრე (ქირის გადასახადი, კომუნალური გადასახადი ა.შ.), მაგრამ ნაკლები შემოსავალი, შეზღუდული წვდომა სხვადასხვა სოციალურ თუ ჯანდაცვის პროგრამაზე და ნაკლებადაც იყვნენ ინფორმირებული. ინტერვიუების ანალიზის დროს გამოყებული იყო შედარებითი მიდგომა თბილისისა და ბათუმის მიგრაციულ ტენდენციებს შორის არსებული სხვაობის წარმოსაჩენად.

სტატისტიკური და სხვა სახის ინფორმაციის შეგროვების-განზოგადების-ანალიზის მეთოდის გამოყენებით მოხდა კოვიდ-19-ის პერიოდში განხორციელებული სამთავრობო ღონისძიებების შესწავლა, გამოკვლევა, რათა შეფასებულიყო მათი გავლენა შრომით მიგრანტებზე, ამავდროულად დამუშავდა უახლესი სტატისტიკური და სხვა სახის მასალები საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის (საქსტატი) ვებგვერდიდან და საერთაშორისო ორგანიზაციების გვერდებიდან, რათა ციფრებით წარმოჩენილიყო პანდემიის გავლენა როგორც ეკონომიკის ცალკეულ დარგებზე, ისე მთლიანად მოსახლეობასა და მიგრანტთა ჯგუფებზე.

კვლევა (PHDF-21-137) განხორციელდა შოთა რუსთაველის საქართველოს ეროვნული სამეცნიერო ფონდის ფინანსური მხარდაჭერით. პროექტის სათაური: „შრომით მიგრანტთა სამოქალაქო და სოციალურ-ეკონომიკური ინტეგრაციის ძირითადი ასპექტები საქართველოში“.

იმიგრაციის სამართლებრივი საკითხები და სამთავრობო პოლიტიკა საქართველოში

ტერმინი „შრომითი მიგრანტი” ნიშნავს პირს, რომელიც იქნება, არის ან იყო დაკავებული ანაზღაურებადი შრომითი საქმიანობით იმ სახელმწიფოში, რომლის მოქალაქეც ის არ არის (OOH, 1990).

მიგრაცია თანამედროვეობის ერთ-ერთი ძირითადი გამოწვევაა. სახელმწიფოს სოციალურ და ეკონომიკურ განვითარებაზე მიგრაციულ პროცესებს დიდი გავლენის მოხდენა შეუძლია, ამიტომ აუცილებელია მიგრაციული პროცესების მართვა.  ჩვენი ქვეყნის გეოპოლიტიკიდან გამომდინარე, საქართველო ერთდროულად არის როგორც მიგრანტთა წარმოშობის, ისე მათი დანიშნულებისა და სატრანზიტო ქვეყანა (მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისიის სამდივნო, 2017).

საქართველოში შემოსვლა და დარჩენა შესაძლებელია საქართველოს ვიზის, ბინადრობის ნებართვის, დროებითი საიდენტიფიკაციო მოწმობის, საერთაშორისო დაცვის მქონე პირის დროებითი ბინადრობის მოწმობის საფუძველზე ან კანონმდებლობით გათვალისწინებულ სხვა შემთხვევებში (საქართველოს პარლამენტი, 2014).

საქართველოს ვიზა არის პირობითი ნებართვა, რომელიც ადასტურებს პირის უფლებას, შემოვიდეს ან იმყოფებოდეს ჩვენი ქვეყნის ტერიტორიაზე. საქართველოში ბოლო ოთხი წელია უცხოელებზე გაცემული შრომითი საიმიგრაციო (D1 კატეგორიის)[2] ვიზების რიცხვი შემცირდა.  ეს შეიძლება აიხსნას 2015 წელს ამოქმედებული საკანონმდებლო ცვლილებებით, კერძოდ, უვიზოდ შემოსვლისა და ერთი წლის ვადით ქვეყნის ტერიტორიაზე დარჩენის უფლება მიეცა 95 ქვეყნის 28 მოქალაქეს. 50-მდე ქვეყნის პირს  კი, რომელსაც აქვს ბინადრობის ნებართვა, უვიზოდ 90 კალენდარული დღის ვადით დარჩენის შესაძლებლობა მიეცა (მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისიის სამდივნო, 2017). იმ ქვეყნების სია, რომელთა მოქალაქენიც საქართველოში შემოსვლის შემთხვევაში თავისუფალნი არიან სავიზო ვალდებულებისგან, განისაზღვრება კანონით  ,,უცხოელთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა სამართლებრივი მდგომარეობის შესახებ“. ეს კანონი არეგულირებს საქართველოში უცხოელთა შემოსვლის, ყოფნის, ტრანზიტისა და გასვლის სამართლებრივ საფუძვლებსა და მექანიზმებს (საქართველოს პარლამენტი, 2014). საიმიგრაციო ვიზა აღარ არის  ბინადრობის ნებართვის მისაღებად სავალდებულო წინაპირობა. შესაბამისად 2016 წლიდან მკვეთრად მცირდება შრომითი საქმიანობის (D1) მიზნით გაცემული ვიზები. ოფიციალური სტატისტიკა შრომით მიგრანტებთან დაკავშირებით არ არსებობს.

ბინადრობის ნებართვა არის მისი მოქმედების პერიოდში საქართველოში უცხოელის შემოსვლის ან ქვეყნის ტერიტორიაზე ყოფნის უფლება. ბინადრობის ნებართვის მფლობელმა შეიძლება საქართველოში მოიწვიოს სხვა ქვეყნის მოქალაქე. საქართველოში სამეწარმეო ან შრომითი საქმიანობის განხორციელების მიზნით უცხოელზე კანონმდებლობით გაიცემა შრომითი ბინადრობის ნებართვა, რომლის მისაღებად უცხოელმა სააგენტოს უნდა წარუდგინოს შრომითი/სამეწარმეო საქმიანობის დამადასტურებელი დოკუმენტი ცნობითურთ, რომელიც ადასტურებს, რომ საქართველოში საქმიანობიდან მიღებული ყოველთვიური შემოსავლის ოდენობა არ არის საშუალო მომხმარებლის საარსებო მინიმუმის ხუთმაგზე ნაკლები, ხოლო საწარმოს (გარდა სამედიცინო ან  საგანმანათლებლო დაწესებულებისა) წლიური ბრუნვა თითოეულ უცხოელზე, რომელსაც სურს შრომითი ბინადრობის ნებართვა, მინიმუმ 50 000 ლარია (საქართველოს პარლამენტი, 2014).

ბოლო წლებში აქტიური ბინადრობის მოწმობების რაოდენობა დროებითი ბინადრობის მოწმობების ხარჯზე იზრდება. 2018 წლის მონაცემებით, საქართველოში გაიცა 52,167 მოქმედი ბინადრობის მოწმობა. მუდმივ ბინადრობის მოწმობებს ფლობენ ჩვენი სამეზობლოს (რუსეთი, აზერბაიჯანი, სომხეთი, ასევე უკრაინა) მოქალაქეები, დროებითს – ირანის, ინდოეთისა და  რუსეთის მოქალაქეები (მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისია, 2019). ბინადრობის მოწმობის მქონე უცხოელთა უმრავლესობა თბილისშია რეგისტრირებული. ბოლო 4 წლის განმავლობაში სხვადასხვა საფუძვლით 88,493 ბინადრობის ნებართვა გაიცა (მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისია, 2019), მათგან ყველაზე მეტი 2015 წელს და ისინი ძირითადად დროებითი ტიპის შრომით ნებართვებზე მოდიოდა. 2018 წელს შემცირდა შრომითი ბინადრობის ნებართვები. 2015 წლის შემდეგ კი მცირდება საქართველოს ყოფილი მოქალაქეების ბინადრობის ნებართვათა რიცხვიც. მოკლევადიანი ბინადრობის ნებართვებმა 2018 წელს შეადგინა 5,346 და ისინი ძირითადად ირანის მოქალაქეებზე მოდიოდა (მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისია, 2019). 2015-2018 წლებში გაცემული ბინადრობის ნებართვათა უმრავლესობა 18-65 წლის მამაკაცებზე (66%) მოდიოდა. შრომითი ბინადრობის ნებართვებს რაც შეეხება, ისინი უმეტესად 26-40 წლის პირებზე იყო გაცემული, ხოლო ინვესტიციებზე გაცემული ნებართვების 40%-ზე მეტი მოდიოდა შუახნის ასაკზე (41-65 წლის) (მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისია, 2019).

ბოლო 4 წლის განმავლობაში გაცემული შრომითი ბინადრობის ნებართვების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, საქართველოში მომუშავე შრომითი იმიგრანტების მნიშვნელოვანი ნაწილი თბილისში მომუშავე ინდოეთის,  ჩინეთის, თურქეთისა და ირანის მოქალაქეა. ისინი საქმდებოდნენ ისეთ სფეროებში, როგორებიცაა მშენებლობა, საბითუმო და საცალო ვაჭრობა (მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისია, 2019).

კოვიდ-19-ის პანდემია და საქართველოს მთავრობის მიერ განხორციელებული ღონისძიებები

ბოლო აღწერის მიხედვით, საქართველოს მოსახლეობის რაოდენობა 3 716 858 შეადგენს, თბილისში ცხოვრობს საქართველოს მოსახლეობის 34%-1,184,800 ადამიანი, ქუთაისში – 135,200, ბათუმში – 169,100 და რუსთავში – 128,700 (საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, 2021). შესაბამისად, ზემოაღნიშნულ 4 ქალაქში კონცენტრირებულია საქართველოს მოსახლეობის 43.5%. აღსანიშნავია, რომ თბილისზე მოდის ქვეყნის მშპ-ის 51,2%, იმერეთზე – 8,5%, აჭარაზე – 10,1%, ქვემო ქართლზე – 7,5% (საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, 2019). ამიტომაც მოსახლეობის მობილობის შესამცირებლად მთავრობამ აქცენტი სწორედ ამ ქალაქებზე გააკეთა.

კოვიდ-19-ის გავრცელებიდან ქვეყნის ხელისუფლებამ ბრძოლა დაიწყო: მოქალაქეების ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის დაცვისა და ეკონომიკური კრიზისის შემსუბუქებისთვის. გამოიყო 4 პრიორიტეტული მიმართულება: ჯანდაცვა, ეკონომიკა, უსაფრთხოება და მარაგებისა და ლოჯისტიკის საკითხები.  ქვეყანაში მიმდინარეობდა ახალი შემთხვევების კლასტერიზაცია, კონტაქტების მოძიება.

ბრძოლის მეორე ეტაპზე მიმდინარეობდა გამკაცრებული ეპიდზედამხედველობა, რათა არ მომხდარიყო ჯანდაცვის სისტემის კოლაფსი (საქართველოს მთავრობა, 2020, გვ. 9). სავალდებულო გახდა იზოლაციის ნორმების დაცვა (იქვე, გვ. 7). დაიწყო საქართველოს მოქალაქეების სხვადასხვა ქვეყნიდან ეტაპობრივი დაბრუნება (პირველი სპეცრეისი განხორციელდა ჩინეთიდან). უკვე 22 მაისისთვის სახელმწიფომ სამშობლოში დააბრუნა საქართველოს 12 720  მოქალაქე (იქვე, გვ. 40).

საქართველო იყო მსოფლიოში ერთ-ერთი პირველი ქვეყანა, რომელმაც ჩინეთთან საჰაერო მიმოსვლა შეწყვიტა, შემდეგ იგივე შეეხო ირანს (იქვე, გვ. 8). ირანის მოქალაქეებისთვის შეიზღუდა გადაადგილება საქართველოს სახმელეთო საზღვრებზე (იქვე, გვ. 22), ეტაპობრივად აიკრძალა მეზობელ ქვეყნებთან მიმოსვლა და  საქართველოში უცხო ქვეყნის მოქალაქეების შემოსვლა.

ჯერ კიდევ ქვეყანაში საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებამდე დაიწყო სასტუმროების საკარანტინო სივრცეებად გადაკეთება. მთავრობა მოლაპარაკებებს აწარმოებდა დედაქალაქისა და ქვეყნის სხვადასხვა რეგიონში მდებარე 300-ზე მეტ სასტუმროსთან (საქართველოს მთავრობა, 2020, გვ. 33). 2020 წლის 22 მაისისთვის ქვეყნის მასშტაბით საკარანტინო ზონაში შედიოდა 84 სასტუმრო, რაც ხელს უწყობდა სასტუმროების ოპერირებასა და სექტორის შემოსავლების შენარჩუნებას. საკარანტინო ზონებისთვის სახელმწიფო ბიუჯეტიდან დაიხარჯა 32.5 მლნ ლარი (იქვე, გვ. 34).

ვირუსის გავრცელების მესამე ეტაპზე სრულიად შეჩერდა საერთაშორისო ავიამიმოსვლა, პერიოდულად მუნიციპალიტეტებსა და გარკვეულ სოფლებში ეპიდსიტუაციიდან გამომდინარე წესდებოდა მკაცრი საკარანტინო რეჟიმები.

საქართველომ ნაწილობრივ გამოიყენა ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-15 მუხლით დაშვებული გადახვევები  და პრეზიდენტის დეკრეტით საგანგებო მდგომარეობის პერიოდში შეზღუდა ქვეყნის კონსტიტუციით განსაზღვრული ისეთი უფლებები, როგორებიცაა: ადამიანის თავისუფლება, მიმოსვლის თავისუფლება, პირადი და ოჯახური ცხოვრების, პირადი სივრცისა და კომუნიკაციის ხელშეუხებლობის უფლებები (რაც გულისხმობდა პენიტენციურ დაწესებულებებში პაემნის უფლების შეწყვეტას), სამართლიანი ადმინისტრაციული წარმოების, საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის, ინფორმაციული თვითგამორკვევისა და საჯარო ხელისუფლების მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურების უფლებები, საკუთრების უფლება, შეკრების თავისუფლება, შრომის თავისუფლება, პროფესიული კავშირების თავისუფლება, გაფიცვის უფლება და მეწარმეობის თავისუფლება. მეოთხე ეტაპზე ეპიდსიტუაციის გაუმჯობესებასთან ერთად, ეტაპობრივად დაიწყო შეზღუდვების მოხსნა. 2020 წლის აპრილში მთავრობამ ეკონომიკის ამოქმედების გეგმა წარადგინა. ამავე წლის მაისის თვეში საქართველოში ინფიცირებისა და გარდაცვალების მაჩვენებელი ჩამორჩებოდა როგორც მსოფლიო მონაცემებს, ისე მეზობელი ქვეყნების (თურქეთი, აზერბაიჯანი, სომხეთი) მაჩვენებლებსაც. 2020 წლის პირველ კვარტალში, წინა წელთან შედარებით, 26%-ით შემცირდა საერთაშორისო ვიზიტორებისგან მიღებული შემოსავლები. იმავე წლის აპრილში  ექსპორტი შემცირდა 28%-ით, იმპორტი კი – 39%-ით. 42.3%-ით შემცირდა ფულადი გზავნილების ოდენობა  ისეთი ქვეყნებიდან, როგორებიცაა რუსეთი (-61.8%), იტალია (-27.5%), საბერძნეთი (-37.9%), აშშ (-33.6%), ისრაელი (48.4%). ანტიკრიზისული გეგმის ფარგლებში განხორციელდა მიზნობრივი პროგრამები ეკონომიკის ცალკეული სექტორებისთვის (ტურიზმი, სოფლის მეურნეობა, დეველოპერული) (საქართველოს მთავრობა, 2020).

29სახელმწიფომ შეიმუშავა ანტიკრიზისული პაკეტი, რომლითაც ღონისძიებები 2 ეტაპად განხორციელდა: პირველ ეტაპზე მოქალაქეებს დაუფინანსდათ 3 თვის კომუნალური გადასახადი. 3 თვის განმავლობაში ელექტროენერგიის გადასახადის შეღავათით ისარგებლა 1.2 მილიონზე მეტმა აბონენტმა, ხოლო ბუნებრივი აირის გადასახადის შეღავათით  – 670 ათასზე მეტმა აბონენტმა. პროგრამის ბიუჯეტი იყო 170 მლნ ლარი (საქართველოს მთავრობა 2020, გვ. 54).

გაცვლითი კურსის ცვლილებით ფასების ზრდის თავიდან აცილების მიზნით, სახელმწიფომ დააზღვია 9 ძირითადი სასურსათო პროდუქტი. აღნიშნული პროგრამის ბიუჯეტი შეადგენდა 14 მლნ ლარს (იქვე, გვ. 54-55).

მოქალაქეებს მიეცათ სესხის 3 თვით გადავადების შესაძლებლობა, სახელმწიფოს აღნიშნული დახმარებით 600 000-მდე პირმა0ისარგებლა. მეორე ეტაპი მოიცავდა უფრო მასშტაბურ ღონისძიებებს, კერძოდ, ფინანსურ დახმარებას თვითდასაქმებულებისთვის, დაქირავებით დასაქმებულებისა და სხვადასხვა მოწყვლადი ჯგუფისათვის. 

სახელმწიფომ 6 თვის განმავლობაში თვეში 200 ლარის ოდენობის (სულ 1200 ლარი) დახმარება აღმოუჩინა დასაქმებულ პირებს, რომელთაც დაკარგეს სამსახური ან რომლებიც გაუშვეს უხელფასო შვებულებაში. დახმარებით ისარგებლა 350 000-მდე მოქალაქემ. პროგრამის ბიუჯეტი 450 მლნ ლარამდე იყო.  თვითდასაქმებულებისთვის ფულადი დახმარება შეადგენდა ერთჯერად 300 ლარს.

დამსაქმებლებისთვის დაწესდა საგადასახადო შეღავათი სამუშაო ადგილების შენარჩუნების მიზნით. 750 ლარის ოდენობის ხელფასი გათავისუფლდა საშემოსავლო გადასახადისგან 6 თვით. პროგრამის ბიუჯეტი იყო 250 მლნ ლარი (იქვე, გვ. 55).

ქვეყნის მთავრობა პროაქტიულ ზომებს იღებდა მოწყვლადი ჯგუფებისა და უმცირესობების უფლებების დასაცავად, უზრუნველყოფდა მრავალშვილიანი ოჯახების, შშმ პირთა, ასაკოვანი მოსახლეობის, მარტოხელა მშობლების და უმცირესობათა სხვა ჯგუფების ინფორმაციაზე, სერვისებზე, ძირითად საარსებო მხარდაჭერაზე წვდომას (იქვე, გვ. 50). 70 წლის და ზედა ასაკის პენსიონერებს გაეზარდათ პენსია 30 ლარით (იქვე, გვ. 55).

საქართველოს მთავრობის მიერ კოვიდის წინააღმდეგ შექმნილი ანტიკრიზისული გეგმის 1 და მე-2 ეტაპის ღონისძიებათა ბიუჯეტი 2020 წლის განმავლობაში მოქალაქეებზე ზრუნვისა და მათი სოციალური მხარდაჭერისთვის – 1.04 მლრდ ლარს, ეკონომიკისა და მეწარმეთა მხარდასაჭერად – 1.76 მლრდ ლარს, ჯანდაცვის გასაძლიერებლად კი 350 მლნ ლარს  მოიცავდა  (იქვე, 57).

კოვიდ-19-ის წინააღმდეგ ჩვენი ქვეყნის გამოცდილება განსაკუთრებით საინტერესოა, რადგან საქართველოს ჯანდაცვის სისტემა კოვიდ-19-ის პირველ ტალღას კარგად მომზადებული შეხვდა. 2020 წლის გაზაფხულზე და ზაფხულში საქართველოს მთავრობის მიერ პანდემიის საწინააღმდეგოდ გადადგმული ნაბიჯები დროული, კოორდინირებული და ეფექტიანი იყო. ზოგადად, პანდემიის პირველმა ტალღამ საქართველოში მშვიდად, გართულებების გარეშე ჩაიარა. 2020 წლის საგაზაფხულო პერიოდში კოვიდ-19-ის შემთხვევების რიცხვი რამდენიმე ასეულს აღწევდა. ზოგიერთი სპეციალისტი ამტკიცებს, რომ საქართველოში პანდემიის პირველი ტალღა საერთოდ არ ყოფილა. საერთაშორისო ორგანიზაციებმა და მედიამ კი საქართველო პანდემიის წარმატებული მართვის ეტალონად დაასახელეს (Gogsadze, G; et, al, 2021, გვ. 3). უნდა ითქვას, რომ აღნიშნულ პერიოდში საქართველომ ერთ-ერთმა პირველმა აკრძალა ფრენები ვუჰანიდან და აფეთქების კერებიდან, შემოიღო სავალდებულო კარანტინი, რაც WHO-ის რეკომენდაციას ეწინააღმდეგებოდა.  ეს სწორი გადაწყვეტილება იყო, რასაც რამდენიმე სამეცნიერო კვლევაც ადასტურებს, რომელთა მიხედვითაც კოვიდ-19-ის ეფექტიანი კონტროლისათვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდა არა შეზღუდვებსა და მათს სიმკაცრეს, არამედ მათი შემოღების დროულობას (ზოიძე, 2021).

კოვიდ-19-ის მეორე ტალღა საქართველოსთვის, ისევე როგორც მსოფლიოს დიდი ნაწილისთვის, პირველზე უფრო მძლავრი აღმოჩნდა (კირკიტავა, 2020). უკვე 2020 წლის შემოდგომაზე კოვიდ-19-ის შემთხვევებმა ქვეყანაში იმატა და საქართველო ვირუსის გავრცელების ტემპით ქვეყნების პირველ შვიდეულში აღმოჩნდა (ზოიძე, 2021). აღნიშნული, შესაძლოა, უკავშირდებოდეს შეზღუდვების მოხსნას, ვირუსის გავრცელებას საკურორტო ზონებიდან (აჭარა), ქვეყანაში მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესებს (2020 წლის საპარლამენტო არჩევნები, შემდგომი დემონსტრაციები, პროტესტები) (Gogsadze et al. 2021) და ა.შ. მეორე ტალღის პიკი  შემოდგომა-ზამთრის  პერიოდს დაემთხვა. პაციენტების უკიდურესად გაზრდილ ნაკადს საავადმყოფო სექტორმა ე.წ. კლინიკური თუ კოვიდსასტუმროების დახმარებით გაუძლო (ზოიძე, 2021).  

დეკემბრის შუა რიცხვებისათვის შემთხვევების რაოდენობით (დღიურად 4000-5000) საქართველო ევროპის პირველ სამ ქვეყანას შორის აღმოჩნდა. დეკემბრის შუა რიცხვებში კოვიდ-19-ისგან სიკვდილიანობა 1 მილიონ ადამიანზე იყო 11,6. ლეტალური შედეგები მამაკაცებში (55%) უფრო მაღალი იყო, ვიდრე ქალებში (Report NCDCP, 2021, pp. 19-20).

2021 წლის აპრილის თვეში ქვეყანაში კორონავირუსის გავრცელების მესამე ტალღა დაიწყო (ამერიკის ხმა, 2021), რომლის შემდგომაც ივლისის შუა რიცხვებიდან მეოთხე და ჯერჯერობით ყველაზე ძლიერი ტალღა გავრცელდა, შესაბამისად ამ პერიოდში დადგა კოვიდპაციენტების ჰოსპიტალიზაციის პრობლემა, კვლავ შემოიღეს პირბადის ტარების ვალდებულება ღია სივრცეში, ხოლო 14 აგვისტოდან 13 სექტემბრის ჩათვლით შეიზღუდა თბილისის მუნიციპალური ტრანსპორტის მოძრაობა (თბილისის მერია, 2021).

საქართველოს მთავრობა კოვიდპანდემიის პერიოდში უამრავი პრობლემის წინაშე აღმოჩნდა. ქვეყნის ჯანდაცვის სისტემა და ეკონომიკა ურთულესი გამოწვევების წინაშე დადგა. ამიტომაც, მთავრობამ აღნიშნულ პერიოდში პრიორიტეტად თავისი მოსახლეობისა და ადგილობრივი კომპანიების დახმარება დაისახა, რაც განახორციელა კიდეც, აღნიშნული ჩანს იმ სოციალური პაკეტების, დახმარებებისა და ღონისძიებების სიმრავლიდან, რაც იმ პერიოდში გატარდა. თუმცა, ვინაიდან გამოიკვეთა ბევრი მიმართულება და დაზარალებული მხარე, მიგრანტთა მდგომარეობა და მათი პრობლემები უყურადღებოდ დარჩა. შესაბამისად, მათ გართულებულ მდგომარეობას არ მიენიჭა სათანადო მნიშვნელობა. 

საერთო ჯამში, ანტიპანდემიურმა შეზღუდვებმა უარყოფითი გავლენა იქონია ქვეყნის ეკონომიკურ და სოციალურ გარემოზე. განსაკუთრებით დაზარალდა მომსახურების, ტურიზმის, სასტუმრო და სარესტორნო სექტორი.

 

 

შრომით მიგრანტებთან ჩატარებული კვლევის შედეგები

ჩვენ მიერ გამოკითხულმა შრომით მიგრანტთა უმრავლესობამ აღნიშნა, რომ მიგრაციის შესახებ გადაწყვეტილება დამოუკიდებლად მიიღო. ეს სხვადასხვა ფაქტორით იყო განპირობებული, მათ შორის დამოუკიდებლად ცხოვრების სურვილით, ოჯახური მდგომარეობით (დაუოჯახებელი), ცუდი ურთიერთობებით ან ურთიერთობის არქონით ოჯახის წევრებთან, დასავლური კულტურისთვის დამახასიათებელი ინდივიდუალიზმის, ინდივიდუალური გადაწყვეტილებების მიღებისკენ სწრაფვით, თავად ოჯახის ხედვებითა და სხვ.

მიგრაციის ახალი ეკონომიკური თეორიის მიდგომები გვეხმარება იმის ახსნაში, რომ გამოკითხული იმიგრანტების გადაწყვეტილება კოლექტიური ხასიათის იყო. ჩვენს კვლევაში ეს განსაკუთრებით აქტუალური აღმოჩნდა  ტრადიციული საზოგადოებებისათვის (მაგ., ირანი). სწორედ ამ შემთხვევაში იყო გადაწყვეტილება დამოკიდებული ოჯახზე. კვლევის შედეგები საშუალებას გვაძლევს დავასკვნათ, რომ პანდემიის პერიოდში სამთავრობო პოლიტიკამ მიგრანტთა ინტეგრაციის მხრივ არასასურველი შედეგები მოიტანა. ამის ძირითადი მიზეზები იყო გამკაცრებული საიმიგრაციო პოლიტიკა, ხანგრძლივი შეზღუდვები და მიგრანტთა პრობლემების მიმართ არასათანადო ყურადღება. სამთავრობო პოლიტიკა ნაკლებად ითვალისწინებდა მიგრანტთა სპეციფიკურ საჭიროებებსა და მოთხოვნებს.

გამოკითხულ მიგრანტთა უმრავლესობამ პანდემიის პირველი ტალღის პერიოდში საქართველოში დარჩენა უფრო უსაფრთხო და მართებულ გადაწყვეტილებად მიიჩნია და სამშობლოში არ დაბრუნდა, რაც განპირობებული იყო ამ დროს მთავრობის მიერ დროული და ეფექტიანი ღონისძიებებითა და კრიზისის ხარისხიანი მენეჯმენტით, რომლებიც მეორე ტალღის დროს გაუარესდა.   

ბათუმი, თბილისთან შედარებით, სამთავრობო შეზღუდვების ნაკლები სიმკაცრით გამოირჩეოდა. ამიტომ, მიგრანტთა ნაწილი (მათ შორის სამართლებრივი სტატუსის არმქონე) პანდემიის პერიოდში საცხოვრებლად ბათუმში გადავიდა. „გულწრფელად გეტყვით, ე.წ. ნიღბის რეჟიმი საშინელებაა, სუნთქვა გაუსაძლისია, ბათუმში ამ მხრივ პრობლემას არ ქმნიან, შეგიძლია უნიღბოდაც იარო, თბილისში როცა ჩამოვედი, საზოგადოებრივ ტრანსპორტში მომიწია ნიღბით მგზავრობა, ღია სივრცეში კი დავჯარიმდი ნიღბის არტარების გამო, ამ მხრივ ბათუმი ბევრად კომფორტულია...“ (ტურიზმის სფეროში მომუშავე 38 წლის რუსეთის მოქალაქე ბათუმიდან).

ბათუმში შეზღუდვებზე ნაკლები სიმკაცრის შესახებ მეტყველებს ის ფაქტიც, რომ ზღვისპირა ქალაქში გამოკითხულთა უმრავლესობა არ მალავდა თავის არალეგალურ სტატუსს. თბილისში მკაცრი კარანტინით განპირობებულმა შეზღუდვებმა, კერძოდ რიგი დაწესებულებების ჩაკეტვამ (მაღაზიები, გასართობი, კულტურული ადგილები, სპორტულ-გამაჯანსაღებელი დაწესებულებები – ყველაფერი ის, რაც დედაქალაქში ცხოვრებას მიმზიდველს ხდის) განაპირობა მიგრანტთა ნაწილის ბათუმში გადინება. ამასთანავე შესამჩნევი იყო საკვლევ ქალაქებში ცხოვრებისა და საყოფაცხოვრებო ხარჯებს შორის არსებული სხვაობაც, რაც მიგრანტებს განსხვავებულ მდგომარეობაში აყენებდა. რადგან ბათუმი უფრო პატარა სოციუმია, ადგილობრივი მოსახლეობა იქ მეტად ეხმარებოდა და თანაუგრძნობდა მიგრანტებს. ბათუმში ბევრმა ადგილობრივმა გამქირავებელმა გაითვალისწინა მიგრანტთა გართულებული მდგომარეობა და რესპონდენტთა თქმით, მათ ამ პერიოდში არ ახდევინებდნენ ქირას ან ახდევინებდნენ შეთანხმებულზე ბევრად დაბალ თანხას. „ბინის ქირა პანდემიის პერიოდში მე თვითონაც შემიმცირდა და ამ დრომდე შემცირებული ტარიფით ვსარგებლობ...“ (40 წლის დამლაგებელი ყაზახეთის მოქალაქე ბათუმიდან).

ზოგადად საცხოვრებლად მიგრანტთა მრავალი ჯგუფისთვის ბათუმი უფრო მოსახერხებელი ქალაქია თბილისთან შედარებით. განსაკუთრებით კომფორტულია ბათუმში ცხოვრება პოსტ-საბჭოთა სივრციდან ჩამოსული შრომითი მიგრანტებისთვის, ვინაიდან ამ ქალაქში ისინი არ აწყდებიან ენობრივი ბარიერის პრობლემას და ადგილობრივი მოსახლეობაც ჰეტეროგენულია (არაერთგვაროვანი), შესაბამისად პოსტსაბჭოთა ქვეყნებიდან ჩამოსული მიგრანტებისთვის უფრო ადვილია ბათუმში ადგილობრივებთან ინტეგრაცია იმიგრანტთა სხვა ჯგუფებთან შედარებით.

ენობრივი და კულტურული დაბრკოლებების არ არსებობობისა და კოვიდ შეზღუდვებზე დაწესებული ფაქტორების გარდა აღსანიშნავია კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი, რომლის გამოც მიგრანტები ბათუმს ანიჭებდნენ უპირატესობას - საზოგადოების მიმღებლობა და ინტეგრაციის მზაობა ადგილობრივი მოსახლეობის მხრიდან აქ უფრო მაღალია, ვიდრე თბილისში.

შრომით მიგრანტთა ის ნაწილი, რომელიც იძულებული გახდა სამშობლოში დაბრუნებულიყო (სამუშაოს დაკარგვის, შემოსავლის წყაროს არქონის ან სხვა მიზეზებით) სახელმწიფო საზღვრის ჩაკეტვის პირობებში მასპინძელ ქვეყანაში უკან ვეღარ დაბრუნდა. 2020 წლის 14 მარტიდან ბინადრობის ნებართვის მქონე უცხო ქვეყნის მოქალაქეებსაც შეეზღუდათ საქართველოში შემოსვლა (Civil.ge, 2020). რაც მათი უფლებების დარღვევად შეიძლება ჩაითვალოს.  ბინადრობის ნებართვა  უცხო ქვეყნის მოქალაქისთვის საქართველოში შემოსვლისა და კანონიერად ყოფნის საფუძველს წარმოადგენს და იმის გათვალისწინებით, რომ ევროკავშირის ქვეყნებმა  საზღვრის კვეთის უფლება მისცეს ევროკავშირის არამოქალაქე ბინადრობის მქონე პირებს (European Commission, 2020), საქართველოს მთავრობამ კი ეს უფლება მხოლოდ ქვეყნის მოქალაქეებს მიანიჭა, შეიძლება ითქვას, რომ ეს იყო არასამართლიანი დამოკიდებულება მიგრანტთა მიმართ.

აღნიშნული პრობლემის გამოსწორების ერთ-ერთ საშუალებად პროგრამა „იმუშავე საქართველოდან“ იქცა, რომელიც 2020 წლის 27 აგვისტოდან ამოქმედდა და რომლითაც ისარგებლეს საქართველოს ბინადრობის მქონე ქვეყნის არამოქალაქე პირებმაც და გადმოკვეთეს საქართველოს საზღვარი ქვეყანაში დაბრუნების მიზნით.

აღნიშნული პროექტი ამოქმედდა ქვეყნის მთავრობის დავალებით იმ უცხოელებისთვის, რომლებსაც საქართველოში დისტანციურად მუშაობის სურვილი აქვთ. პროექტის ფარგლებში 95-ზე მეტი სახელმწიფოს მოქალაქეებსა და რეზიდენტებს საქართველოში 180-ზე მეტი დღით დარჩენის შესაძლებლობა მიეცათ. ახალი პლატფორმით სარგებლობა შეეძლოთ თვითდასაქმებულებს, სრული განაკვეთით დასაქმებულ დისტანციურად მომუშავე პირებსა და მეწარმეებს, რომელთა შემოსავალი თვეში მინიმუმ 2000 დოლარს შეადგენს.

კოვიდ-19-ით გამოწვეულმა კრიზისმა განსხვავებული გავლენა მოახდინა მიგრანტთა სხვადასხვა ჯგუფზე. უფრო მოწყვლადი, ნაკლები შემოსავლის, შეზღუდული რესურსებისა და განვითარებადი, მყიფე ეკონომიკის მქონე ქვეყნების მოქალაქეები მეტი რისკის ქვეშ აღმოჩნდნენ.

პანდემიამ განსაკუთრებით გაართულა იმ უცხოელების მდგომარეობა, რომლებსაც არ გააჩნდათ ქვეყანაში დარჩენის სამართლებრივი უფლება, პრობლემები წარმოიშვა ოფიციალური დოკუმენტების საქმეთწარმოებასთან დაკავშირებით. ბევრმა მათგანმა დაკარგა სამსახური, ისინი განიცდიდნენ ინფორმაციის ნაკლებობას და აქედან გამომდინარე, არ ჰქონდათ სახელმწიფო სერვისებზე წვდომა და ვერ იცავდნენ თავიანთ უფლებებს. 

კოვიდ-19-ის პანდემიის შედეგად შრომით მიგრანტთა გარკვეულმა ნაწილმა ქვეყანა დატოვა დისკრიმინაციის მიზეზით, რომელიც განსაკუთრებით გამძაფრდა პანდემიის პირველი ტალღის დროს, ძირითადად იმ პირთა მიმართ, რომლებიც შორეული აზიიდან იყვნენ ჩამოსული.  აღნიშნული ძირითადად შეეხო ჩინეთის მოქალაქეებს. „განსაკუთრებით კორონა ვირუსის შემდეგ ჩაგვრა გამძაფრდა. ხალხი სოციალურ ქსელში აქვეყნებდა დამცინავ, დისკრიმინაციულ მოსაზრებებს ჩემი ქვეყნის შესახებ, ისინი არ სცემდნენ პატივს ჩინელ ხალხს, წერდნენ, რომ ჩინელმა ხალხმა გაავრცელა კორონა მსოფლიოში, აღნიშნული მიზეზით ბევრმა ქართველმა მეგობარმა შეწყვიტა ჩემთან ურთიერთობა, წამშალა სოციალური ქსელიდან...“  (ვაჭრობის სფეროში დასაქმებული 25 წლის ჩინელი მიგრანტი თბილისიდან).

საერთო ჯამში, შეიძლება ითქვას, რომ აზიიდან ჩამოსული შრომითი მიგრანტები, პანდემიის პერიოდში, სხვა მიგრანტებთან შედარებით, უფრო რთულ ვითარებაში აღმოჩნდნენ. ეს განპირობებული იყო როგორც მშობლიურ ქვეყანაში სხვა ქვეყნებთან შედარებით გართულებული ეპიდსიტუაციით, რომლის შედეგად მათ უწევდათ ოჯახის წევრებისა და ახლობლებისადმი მეტი ყურადღების გამოჩენა და დახმარება (გაიზარდა მათზე ფსიქოლოგიური ზეწოლა, ფინანსური ვალდებულებები), ასევე იმ ფაქტითაც, რომ აღნიშნულ პერიოდში გართულდა დოკუმენტების მოწესრიგების საკითხი. კიდევ უფრო გამძაფრდა მანამდე არსებული ისეთი ხშირი პრობლემა, როგორიცაა ბინადრობის ნებართვის მოპოვებისას დაუსაბუთებელი უარი, სახელმწიფო უსაფრთხოების მოტივით. აღნიშნულის შესახებ განაცხადა სილამაზის სალონში დასაქმებულმა 30 წლის ირანელმა მიგრანტმა თბილისიდან: „როდესაც ვეკითხები მიზეზს, თუ რატომ მეუბნებიან უარს ბინადრობის ნებართვაზე, ისინი არ მეუბნებიან პასუხს, მე ხომ არაფერს ვაშავებ და ყველა საბუთი წესრიგში მაქვს...“  

პანდემიამ გაართულა მათი მდგომარეობაც, ვინც სპეციალური სავიზო რეჟიმის მქონე  ქვეყნიდან იყო ჩამოსული (მათ მიეკუთვნებიან ის უცხოელები, რომლებსაც აქვთ საქართველოს მთავრობის #256 დადგენილებაში მითითებული რომელიმე ქვეყნის ვიზა ან ბინადრობის ნებართვა და შეუძლიათ ქვეყანაში უვიზოდ შემოსვლა და ცხოვრება ნებისმიერ 180-დღიან პერიოდში 90 კალენდარული დღის ვადით) (საქართველოს მთავრობის დადგენილება #256, 2015). საზღვრების ჩაკეტვის გამო მათმა დიდმა ნაწილმა ვერ შეძლო საზღვრის კვეთა, რის შედეგადაც დაარღვია კანონი და ქვეყანაში არალეგალურად იმყოფებოდა. ასეთი შემთხვევები განსაკუთრებით ხშირად ვლინდებოდა ბათუმში და ძირითადად ეხებოდა დსთ-ს ქვეყნების მოქალაქეებს.

საქართველოს მთავრობამ უცხოელებისთვის კანონიერად ყოფნის ვადა რამდენჯერმე გაახანგრძლივა. 2020 წლის 16 აპრილს, მთავრობის განკარგულებით იგი 30 ივნისამდე განისაზღვრა[3]. შესაბამისად მოქალაქეობის არმქონე პირს, რომელიც საქართველოს ტერიტორიაზე 2020 წლის 14 მარტს კანონიერად იმყოფებოდა და რომელმაც ვერ შეძლო ლეგალურად ყოფნის ვადის გასვლამდე ქვეყნის დატოვება, დართეს ნება 30 ივნისამდე დარჩენილიყო საქართველოს ტერიტორიაზე (TDI, 2021).

შემდგომში ვადა აგვისტოს ბოლომდე გადაწიეს, შემდეგ, 2020 წლის დეკემბრის ბოლომდე, საბოლოო თარიღად 2021 წლის 1 ივლისი დატოვეს (TDI, 2021).  აღსანიშნავია, რომ გამოკითხული შრომითი მიგრანტები აღნიშნულის შესახებ არ ფლობდნენ ინფორმაციას, ბევრ მათგანს ეგონა, რომ იმ პერიოდში უკვე არალეგალურად იმყოფებოდა საქართელოს ტერიტორიაზე.

სხვა მიგრანტებთან შედარებით, პრივილეგირებულ მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ დასავლეთ ევროპიდან და ამერიკის შეერთებული შტატებიდან ჩამოსული მიგრანტები. განსაკუთრებით ისინი, რომელთა მშობლიური ენა ინგლისურია. აღსანიშნავია, რომ ისინი თავიდანვე უკეთეს სამუშაო პოზიციებზე იყვნენ დასაქმებული, ვიდრე სხვა მიგრანტები. მათი ნაწილის საქმიანობა დაკავშირებული იყო ინგლისური ენის სწავლებასთან ისეთ დაწესებულებებში, როგორებიცაა კერძო, ელიტარული სკოლები, ენის შემსწავლელი ცენტრები, ინსტიტუტები და უნივერსიტეტები, ან გულისხმობდა ონლაინ მუშაობას თავისი ქვეყნის ბაზარზე, თუ არასამთავრობო ორგანიზაციებში. შესაბამისად, მათი შემოსავლები განსხვავდებოდა სხვა ქვეყნის მიგრანტთა შემოსავლებისგან. მათ არ დაუკარგავთ სამუშაო პანდემიის პერიოდშიც, ვინაიდან საგანმანათლებლო დაწესებულებები გადავიდნენ ონლაინ მუშაობის რეჟიმზე და ზოგ შემთხვევაში სამუშაოს რაოდენობა და შესაბამისად შემოსავალიც, აღნიშნულ პერიოდში საგრძნობლად გაიზარდა. ამავდროულად, ვინაიდან მათ მშობლიურ ქვეყნებში არ იყო რთული ეპიდსიტუაცია პანდემიის გავრცელების პირველ ეტაპზე, მათ ჰქონდათ უფრო ძლიერი მორალური და მატერიალური მხარდაჭერა მშობლიური ქვეყნებიდან. მიგრანტთა აღნიშნული ჯგუფი სამართლებრივი კუთხითაც უკეთეს მდგომარეობაში აღმოჩნდა აზიელ მიგრანტებთან შედარებით. გამოკითხულთაგან არც ერთს არ ჰქონდა საბუთების პრობლემა საქართველოში. “სხვადასხვა ეროვნების წარმომადგენლებს შორის მართლაც რომ ძალიან დიდი განსხვავებაა პრივილეგიების თვალსაზრისით, თუნდაც ავიღოთ ის ფაქტი, რომ საზღვრის გადაკვეთისას ყოველთვის მაჩერებენ და დიდხანს მამოწმებენ როდესაც იგებენ, რომ ირანის მოქალაქე ვარ, მაგრამ თუკი ამერიკელ საქმროსთან ერთად ჩამოვდივარ საქართველოში, პრობლემები სასაზღვრო პუნქტში ნაკლებად მექმნება...“ (უძრავი ქონების სფეროში დასაქმებული 36 წლის ირანელი მიგრანტი თბილისიდან).

2020 წლის 4 მაისს საქართველოს მთავრობამ 286-ე დადგენილებით დაამტკიცა სახელმწიფო პროგრამა, რომელიც კორონავირუსით მიყენებული ზიანის შემსუბუქებას ისახავდა მიზნად.  პროგრამა ვრცელდებოდა საქართველოს მოქალაქეებზე, საქართველოში მუდმივი ბინადრობის ნებართვის მქონე უცხო ქვეყნის მოქალაქეებზე ან მოქალაქეობის არმქონე ფიზიკურ პირებსა და ლტოლვილის ან ჰუმანიტარული სტატუსის ქვეშ მყოფი დროებითი ბინადრობის მოწმობის მქონე  ფიზიკურ პირებ-ზე. პროგრამის ფარგლებში გაიცემოდა ფულადი კომპენსაციები - დახმარებები, იმ დაქირავებული პირებისთვის, რომლებიც ეწეოდნენ შრომით საქმიანობას 2019 წლის ივლის-დეკემბრის თვეებიდან ნებისმიერ უწყვეტ სამ თვეს ან 2020 წლიდან და ამ პერიოდში იღებდნენ ხელფასს, მათთვის კომპენსაცია გაიცემოდა პროგრამის ამოქმედებიდან, თვეში 200 ლარის ოდენობით, არაუმეტეს 1200 ლარისა ერთ პირზე (საქართველოს მთავრობა, 2020). აღნიშნული პროგრამის შესახებ კვლევაში მონაწილე პირთა უმრავლესობას არ ჰქონდა ინფორმაცია. ამასთანავე, აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ის მიგრანტები, რომლებსაც არ გააჩნდათ მუდმივი ბინადრობის მოწმობა ან იმყოფებოდნენ სპეცსავიზო რეჟიმის მქონე ქვეყნიდან, სამსახურებიდან დათხოვნის შემთხვევაში არ იღებდნენ ფულად დახმარებას სახელმწიფოსგან, ქართველებისგან და სხვა სამართლებრივი სტატუსის მქონე უცხოელებისგან განსხვავებით.

პანდემიამ გამოკვეთა არაერთი სისტემური ხასიათის პრობლემა. საქართველოში შრომით მიგრანტებს, და ზოგადად იმიგრანტებს, შეექმნათ ინფორმაციისადმი წვდომის სერიოზული ბარიერი. ვინაიდან სერვისების და მათ შორის სახელმწიფო სერვისების უდიდესი ნაწილი ონლაინსივრცეში გადავიდა, გაუარესდა უცხოელების ინფორმირებულობის დონე, შედეგად ისინი ვერ ჩაერთნენ რიგ პროგრამებში და ვერ ისარგებლეს მათთვის განკუთვნილი ჯანდაცვისა თუ სოციალური სერვისებით. 

საქართველოში დასაქმებული შრომითი მიგრანტებისთვის შედარებით პრობლემური საკითხი იყო  ჯანდაცვა, რომელიც უცხო ქვეყნის მოქალაქეთათვის ფასიანია. გამოკითხულთა უდიდეს უმრავლესობას არ ჰქონდა ჯანმრთელობის დაზღვევა,  დიდ კომპანიებში დასაქმებული შტატიანი თანამშრომლების გარდა. დაზღვევის გარეშე კი სასწრაფოს გამოძახებაც ფასიანია, ისევე, როგორც ნებისმიერი გადაუდებელი დახმარების აღმოჩენა უცხო ქვეყნის მოქალაქისთვის, რასაც ზოგიერთი გამოკითხული დისკრიმინაციად მიიჩნევდა. შესაბამისად, ხშირ შემთხვევაში ისინი, ვისაც ჰქონდათ კოვიდი ან დაავადების რაიმე სიმპტომი, არ მიმართავდნენ არც პოლიკლინიკებს და არც საავადმყოფოებს. უცხოელთათვის ფასიანი იყო კოვიდტესტებიც. რაც შეეხება ვაქცინაციის პროცესს, მასზე უფლება ჰქონდა მუდმივი ბინადრობის მქონე, საქართველოს ტერიტორიაზე ლეგალურად მყოფ უცხოელს, რომლის ქვეყანაში შემოსვლიდან გასული იყო 3 თვე. უცხოელთათვის სირთულეს წარმოადგენდა კოვიდშეზღუდვების დარღვევის შედეგად ჯარიმის გადახდის პროცედურა, რისთვისაც საჭიროა გადასახად აპარატთან მუდმივი ან დროებითი ბინადრობის მოწმობის ინდივიდუალური ნომრის მითითება,  რომელიც ბევრ მიგრანტს არ აქვს. შედეგად, აღნიშნული პროცესი დროში იწელებოდა და რთულდებოდა.

დასკვნა

ამრიგად, კოვიდ-19-მა გააუარესა მიგრანტების საცხოვრებელი და სამუშაო პირობები, გაართულა სერვისებთან წვდომა და შეაფერხა მათი ინტეგრაცია საქართველოში. ამავდროულად პანდემიამ წარმოაჩინა არაერთი სისტემური ხასიათის პრობლემა, რომელიც არსებობდა იმიგრაციის კუთხით. მაგალითად აღსანიშნავია ხარვეზები საქართველოს მიგრაციულ პოლიტიკაში, მათ შორის ვიზების გაცემის პოლიტიკაში. არსებობს პრეფერენციული მიდგომა მიგრანტების მიმართ - უფლებრივი სხვაობა იმიგრანტთა განსხვავებული ჯგუფებისადმი, კერძოდ აზიიდან ჩამოსული მიგრანტების მიმართ პოლიტიკა უფრო მკაცრია, ვიდრე განვითარებული ქვეყნებიდან ჩამოსული მიგრანტებისადმი (ევროპა, ამერიკა და ა.შ.). გამოიკვეთა ენობრივი ბარიერის პრობლემა - სერვისების ონლაინ სივრცეში გადასვლამ მიგრანტები ინფორმაციის გარეშე დატოვა. 

შედარებითი ანალიზიდან გამომდინარე, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ბათუმში მცხოვრები იმიგრანტები ნაკლები შეზღუდვების გამო თავს უფრო კომფორტულად და მშვიდად გრძნობდნენ დედაქალაქში დასახლებულ შრომით მიგრანტებთან შედარებით. სწორედ ამ მიზეზით მრავალმა იმიგრანტმა (ფრილანსერები და ონლაინ მომუშავე მიგრანტები) შეიცალა საცხოვრებელი ლოკაცია და თბილისიდან ბათუმში გადავიდა საცხოვრებლად.  თუმცა Covid-19-ით გამოწვეულმა კრიზისმა მძიმე კვალი დაამჩნია ორივე ქალაქს და ზოგადად მიმდინარე მიგრაციულ პროცესებს საქართველოში. საგრძნობლად შეიცვალა იმიგრაციის დინამიკაც. ჩაკეტილმა საზღვრებმა გაართულა შრომითი მიგრანტების გადაადგილება სამშობლოსა და მიმღებ ქვეყანაში. კოვიდთან საბრძოლველად გატარებულმა სამთავრობო ღონისძიებებმა კი არათუ შეამსუბუქა შრომითი მიგრანტების მდგომარეობა, არამედ ისინი დამატებითი გამოწვევების წინაშე დააყენა. დაწესებულმა აკრძალვებმა გამოიწვია გადაადგილების შეზღუდვა, თავშეყრის ადგილების დახურვა და ბევრი ისეთი მკაცრი ღონისძიების გატარება, რომელმაც უმუშევრობის ზრდა განაპირობა, აღნიშნული განსაკუთრებით შეეხო ისეთ სპეციფიკურ და ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკისთვის მნიშვნელოვან დარგებს, როგორებიცაა: ტურიზმი, მომსახურების და ტრანსპორტის სფერო, რომელშიც მიგრანტთა მნიშვნელოვანი ნაწილია დასაქმებული. პანდემიის პერიოდში წარმოებულმა სამთავრობო პოლიტიკამ იმიგრანტთა ინტეგრაციის მხრივ არასასურველი შედეგები მოიტანა. ამის მთავარი მიზეზები კი გამკაცრებული საიმიგრაციო პოლიტიკა, ხანგრძლივი შეზღუდვები და მიგრანტთა პრობლემების მიმართ არასათანადო ყურადღება გახდა. საქართველოს სამთავრობო პოლიტიკა ნაკლებად ითვალისწინებდა მიგრანტთა სპეციფიკურ საჭიროებებს კოვიდ-19-ის დროს.

საერთო ჯამში, კოვიდ-19-მა და ამის შედეგად გამკაცრებულმა საიმიგრაციო პოლიტიკამ შრომითი მიგრანტების ეკონომიკური, სოციალური და ფსიქოლოგიური მდგომარეობა საქართველოში უარესობისკენ შეცვალა.  პანდემიის წელიწადნახევარმა მნიშვნელოვნად დაწია უკან მიგრანტთა ინტეგრაციული პროცესები და არასაიმედო ვითარება შეუქმნა მათ.  

გამოყენებული ლიტერატურა

ამერიკის ხმა (2021). საქართველოში კორონავირუსის გავრცელების მესამე ტალღა დაიწყო.        

https://www.amerikiskhma.com/a/how-the-georgia-stacks-up-the-coronavirus-third-wave/5848992.html

ზოიძე, ა. (16.02.2021). პანდემიაზე რეაგირების ზოგიერთი გაკვეთილი.                              https://forbes.ge/health/pandemiaze-reagirebis-zogierthi-gakvethili/

თბილისის მერია (2021). დედაქალაქში მუნიციპალური ტრანსპორტის შეზღუდვები წესდება.

https://tbilisi.gov.ge/news/11867

კირკიტავა, ზ. (2020). კოვიდ-19-ის მეორე ტალღა და ახალი შეზღუდვები ევროპაში - ტაქტიკური გადახვევა.                                                                   https://www.geocase.ge/ka/publications/296/kovid-19-is-meore-talgha-da-akhali-shezghudvebi-evropashi-taqtikuri-ukandakheva

მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისია (2019). საქართველოს 2019 წლის მიგრაციის პროფილი.

მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისიის სამდივნო (2017). ლეგალური იმიგრაციის გზამკვლევი.

საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველო (2020). Covid-19-ის ინფექციის გამოწვევის მართვა - ხელისუფლების ქმედებების შეფასების ანგარიში.

საქართველოს მთავრობა (2020). კოვიდ 19-ის წინააღმდეგ საქართველოს მთავრობის მიერ გატარებული ღონისძიებების ანგარიში. საქართველოს მთავრობა (2020). საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე, ფაქტობრივად, საყოველთაო კარანტინი ცხადდება - 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე ქვეყანაში გადაადგილება იკრძალება.

https://www.old.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=541&info_id=75772

საქართველოს მთავრობა (2020). დადგენილება ახალი კორონავირუსით (SARS-COV-2) გამოწვეული ინფექციის (COVID-19) შედეგად მიყენებული ზიანის შემსუბუქების მიზნობრივი სახელმწიფო პროგრამის დამტკიცების შესახებ (#286). საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე.

https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4864421?publication=18

საქართველოს მთავრობა (2013). დადგენილება  საქართველოს მიგრაციის სტრატეგიის დამტკიცების შესახებ (#59). საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე.

https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/1874689.?publication=0

 

(საქართველოს მთავრობა (2015).  დადგენილება იმ ქვეყნების ჩამონათვალის დამტკიცების შესახებ, რომელთა ვიზების ან/და ბინადრობის ნებართვების მქონე უცხოელებს შეუძლიათ საქართველოში უვიზოდ შემოსვლა შესაბამისი ვადითა და პირობებით (#256).

https://migration.commission.ge/files/visa_res_geo.pdf

საქართველოს პარლამენტი (2014). საქართველოს კანონი უცხოელთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა სამართლებრივი მდგომარეობის შესახებ. ქუთაისი: საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე.https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2278806?publication=12

საქართველოს პრეზიდენტი (2020). ბრძანება საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ (#1).

https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/4830390?publication=0

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (2021). მთლიანი შიდა პროდუქტი.

 https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/23/mtliani-shida-produkti-mshp

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (2019). მთლიანი შიდა პროდუქტი https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/23/mtliani-shida-produkti-mshp

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (2021). მოსახლეობა. https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/41/mosakhleoba

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (2021). მოსახლეობა. https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/41/mosakhleoba

საქართველოს მთავრობა ( 2020) განკარგულება „საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“, (N164).

Reginfo (2021). მესამე ტალღის პიკი გადავლილია - ამირან გამყრელიძე. https://reginfo.ge/people/item/22436-mesame-talgis-piki-gadavlilia-%E2%80%93-amiran-gamybreliwe

ტოლერანტობის და მრავალფეროვნების ინსტიტუტი (TDI) (2021). უცხოელთა უფლებრივი მდგომარეობა საქართველოში კოვიდპანდემიის პირობებში და მის მიღმა 2020-2021 (ივნისი). ანგარიში.http://ewmi-prolog.org/images/files/3433migrants_rights_2020-2021-geo.pdf

Arango, J. (2004). Theories of International Migration. Aldershot.

Bauer, T. & Zimmermann, K. F. (1999). Assessment of possible migration pressure and its labor market impact following EU enlargement to Central and Eastern Europe. A study for the Department of Education and Employment.

Bellamy R. (2008). Citizenship: A Very Short Introduction. Oxford University Press.

Bendix R. (1964). Nation-building and Citizenship. Willy.

 Berry J. W. (1980). Acculturation as varieties of adaptation. A. Padilla (Ed.). Acculturation: Theory, models and some new findings. Boulder: Westview Press. P. 9–25).

Bonin, Holier et al. (2008). Geographic Mobility in the European Union: Optimising its Economic and Social Benefits. IZA Research Report No. 19.

Civil.ge.(2020). პანდემიის ფონზე საქართველო კანონიერ ბინადრებს შემოსვლაზე უარს ეუბნება. https://civil.ge/ka/archives/366981

Dijkstra L. (2022). European Structural and Investment Funds. The regional impact of Covid-19. https://cohesiondata.ec.europa.eu/stories/s/The-regional-impact-of-COVID-19/24gj-n8r2/

Dustmann, C. & Glitz, A. (2005). Immigration, Jobs and Wages: Theory, Evidence. Centre for Research and Analysis of Migration, CEPR.

Entzinger, H., Biezeveld, R. (2003). Benchmarking in Immigrant Integration. European Research Centre on Migration and Ethnic Relations (ERCOMER), Faculty of Social Sciences.  Erasmus University Rotterdam. 

European commission (2020). COMMISSION RECOMMENDATION of 22.12.2020 on a coordinated approach to travel and transport in response to the SARS-COV-2 variant observed in the United Kingdom

https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/commission-recommendation-coordinated-approach-travel-transport_en.pdf

Gallagher, A. (2018). We need to talk about integration after migration. Here are four ways we can improve it. World Economic Forum.

https://www.weforum.org/agenda/2018/10/we-need-to-talk-about-integration-after-migration/Gogsadze, G. et al. (2021). Tourism Industry of Georgia and the COVID-19 Pandemic: Regional Patterns (In production).

Heath, A. F; Schneider, S. L. (2021). Dimentions of Migrant Integration in Western Europe.

Heckmann, F. (2005). Integration and Integration Policies, European Forum for Migration Studies, Bamberg.

King, R., & Lulle, A. (2016). Research on Migration:Facing Realities and Maximising Opportunities.  European Commission.

Mann, M. (1988). Ruling Class Strategies and Citizenship, Blackwell.

Mann, M. (1988). States, War and Capitalism.  Blackwell.

Marshall, T. H. Citizenship and Social Class and other Essays. Cambridge: Cambridge University Press, 1950; Marshall T. H. Op. cit. P. 10–11.

Massey et al. (1993). Theories of International Migration: A Review and Appraisal. Population and Development Review , 431-466.

Massey, D. et al. (1998). Worlds in Motion. Understanding International Migration at the End of the Millennium.  Clarendon Press.

Mansoor, A., & Quillin, B. (2006). Migration and Remittances. Eastern Europe and the Former Soviet Union. The World Bank.

Organization for Economic Cooperation and Development (2021). The Impact of Covid-19 in the Migration Area in EU and OECD Countries, introduction and Key findings.

Organization for Security and Co-operation in Europe (2012). The Ljubljana Guidelines on Integration of Diverse Societies. OSCE High Commissioner on National Minorities (HCNM).

Penninx, R. (2019). Problems of and solutions for the study of immigrant integration. Comparative Migration Studies.

Penninx, R., Garcés-Mascareñas B. (2016). The Concept of Integration as an Analytical Tool and as a Policy Concept. In: B. Garcés-Mascareñas, and R. Penninx (Eds.), Integration Processes and Policies in Europe, pp. 11–29. IMISCOE Research Series. Cham: Springer.

Penninx, R. (2003): Integration: The Role of Communities, Institutions, and the State. Migration Information Source. The Online Journal of the Migration Policy Institute. https://www.migrationpolicy.org/article/integration-role-communities-institutions-and-state#  

National Center for Disease Control and Public Health (2021). A Year with COVID-19.

Rokkan S. (1961). Mass Suffrage, Secret Voting and Political Participation. European Journal of Sociology. P. 132–152.

Stark, O. (1991). The migration of labor. Basil Blackwell.

Taylor, J. E. (1986). Differential migration, networks, information and risk. JAI Press.

Thomas W. I., Znaniecki F. (1996). The Polish Peasant in Europe and America. University of Illinois Press. P. 127.

Todaro, M. P. (1969). A model of labor migration and urban unemployment in less-developed countries. American Economic Review 59.

     Международная организация по миграции (2020). Доклад о миграции в мире 2020.

     Oрганизация обьедененных наций (1990). Международная конвенция о защите прав всех трудящихся-мигрантов и членов их семей.

Дмитриев, Т. (2014). Институт граждансва и современное общество: исторический опыт Запада. Фонд исторической перспективы.https://www.perspektivy.info/print.php?ID=296288.

Хассельбах К., Шаталин В., (2020). Как пандемия повлияла на миграцию и мигрантов:неутешительный доклад ОЭСР.https://www.dw.com/ru/kak-pandemija-povlijala-na-migraciju-i-migrantov-doklad-ojesr/a-55318321

Sputnik (2021). Дефицита коек в клиниках больше нет – глава минздрава Грузии.

https://sputnik-georgia.ru/20210922/defitsita-koek-v-klinikakh-bolshe-net--glava-minzdrava-gruzii-259800260.html